Erraldoi baten heriotza.Oriongo astigarra 2ºatala.

Martxoak 21 ean, ia udaberriaren hasierarekin GAN- NIK ( Nafarroako ingurumen kudeaketa) bi teknikariekin joan nintzen,erraldoi honek betirako hiltzea sahiesteko.

Argazkian ikus daiteke nere juntakide Txapis jarri zuen hesi elektrikoa,landare txikiak babesteko. Pasaden udazkenean erori egin ziren haziak orain hasten bait dira esnatzen.
Babes hori gabe, abereak batez ere, guziek janen zituen.Oreinak, orkatzak eta erbiak berdin egiten ahal dute,dena den.Jan egin nahi badute, hasiak ez du arazorik sortzen.

Miguel Ángel, ziriak ateratzen

 Badira aukera ezberdinak zuhaitzaren material genetikoa salbuan jartzeko. 

Lehenbizikoa da niri gehien gustokoa dudana; hau da,ziriak atera. Ziriak adar txiki eta indartsuak dira,egoeran onean, eta  saiatzen da  haunditzeko hormonen bidez,eta lur on batean, zainak ateratzea.
Zuhaitz honen klon bat lortuko genuke. Zuhaitz bera,gen berdinekin. Modu honetan, birsortze bat lortuko genuke.

Miguel Ángel eta Arturo ( GAN- NIK)

Hala ere, astigarra ez da izaten zirien metodoarekin zainak aisa ateratzen duten espezie horietako bat. Horregatik bertze alternatiba batzuk ere planteatzen dira.

Astigarraren ziriak.

 Bertze aukera bat izanen zen orain adarburuaren inguruan ateratzen ari diren landare txikiak salbuan jartzea.Orain xamurrak dira,eta pertson bate pisua ere aguantatuko zuten, baina hagitz debora guttian, gogortzen hasiko dira eta ez zen komenigarria izanen inor sartzea zanpatzearena sahiesteko.


Pentsatu da ere batzuk toki berean uztea, eta tutore zein odi bereziekin babestea. Bertzela belarjaleak ez zuten bat ere utziko.Aldiz berean haizea eta argiapasatzen utzi beharko dute,bertan ez egosteko. Odiak ere, itzala ematen diete, astigar txikiak sentikorrak bait  dira bereziki eguzkiari.

 Aukera hau ez da txarra,hazia jaio den tokian hauditzenbait da euren haziak indartsu aterako bait dira.
 Nahiz eta asko babestu, gure helburua da zuhaitz on bat ateratzea hil den astigarra ordezkatzeko.

Konponbide honen arazoa izanen zen astigarraren material genetikoa, 50% koa izanen zela,eta ez  100% koa ziriekin gertatuko zen bezala.

Astigarraren semealaba bat.

Hirugarren aukera, hartu genituen haziak ernamuintzea da. Ez da aisa izanen, ernamuintzeko gaitasuna agudo galtzen bait dute ongi babestutak ez badaude.

Pasaden udazkeneko haziak

Oraindik bi aukera izanen genituen; Txerto bat  epaitondoanegin, eta loreontzi batean landareak handik hartu eta landatu. Modu honetan zaintzeko baldintzak hoberenak izanen ziren, eta egunen batean horietako bat hartuko genuke jaio ziren tokira birlandatzeko.

Astigarraren landare txikiak, landarejaletik  urrun.

 Lan egiten genuen bitartan, eta toki berean, urubio baten egagropila aurkitu genuen. Urubioa da Iratin dugun arrapakari arruntena, eta egagrópilak jan duten eta ezin izan duten ongi digeritu horien hondarrak, ahoatik botatak, zilindro baten antza. Gaueko guziak egiten dituzte,zein eguneko batzuk.

Argazki honetan ikusten ahl da gure urubioa basasagu ( Apodemus sylvaticus) jan zituela ikus dezakegu, eta horien izterezurra argi ta garbi ikusten da.

Urubio baten egagropila

 Oriongo astigarra izandako zuhaitz bikain  honen salbatzeko saiakera hau kontatzen jarraituko dut, bere galera guttitzeko asmoz.

Laister arte!

 2017ko Jorraila

Ziriak behin hartutak,GAN- NIK taldea ibai legarrrean jarri dituzte, hazkunde hormonekin eta etengabeko hezetasunekin, ea horietako batzuk zainak ateratzen duten.

Zirien prestaketa

.Hemendik guttira jakinen dugu ea dugun aukera ala ez, modu honekin zuhaitzak lortzeko.

Jarraituko du...

Erraldoi baten heriotza. Oriongo astigarra.

Oriongo astigarra

 Duela urte bat gutti gora behera,enkargu bat heldu zitzaidan interpretazio panel bat egiteko, bi zuhaitz monumental elkarrekin oinez lotzeko. Aezkoako ibarrean lau ditugu,denak Aezkoamendian.
 Ibilbide honetan horietako bi  ikusiko ziren; Oriongo Astigar (acer campestre) eta urritzak. Ibilbide motza izan behar zen,aisa,umeei zein adinako pertsonendako eskeintzeko, baita denbora aunitz ez duten pertsonentzat ere bai.
Orduan, marraztu nuen panelean jartzeko, argazki xinple bat baino balore gehiago emateko.

Hau da egin genuen panela, orain zahar xamarra geratu dela,inork ez bait zuen asmatzen hau gertatzenahal zenik.

Zuhaitz monumentalen ibilbidea (Irati,  Aezkoa ibarra)

 
Pasaden otsailaren 15 ean, Nafarroako gobernuko inguruko mendizainak,lagunak direla,aipatu zidaten gertatutakoa. Ez dakit jasan ditugun haize bortitzak izaten ahal diren arduradunak,baina egia da ere, bertze tokietan zuhaitz asko apurtu direla, baina haizegoa jo zuen,eta hegoalderuntz botata zegoen. Erorita dago iparhaizearekin eroriko zen bezala. Baliteke enborraren barruko egiturarengatik,azkenean,alde batera erortzea nahiz eta bertzaldetik haizea jo.

Dinamita kartutxo bat sartu ziotela ematen zuen.Hirutan apurtu egin da. Aurretik ez zioten adar idorrarik ikusten, gaixorik zegoela azalduz,eta oraindik ikusten ahal dira kimu fresko eta osasuntsuak,inoiz helduko ez den udaberri bateri itxoiten.

 Begiratzen badugu barrukaldean geratu dena, bistan da puska batean intsektu Xilofagoak jaten ari zirela,eta bertzen puska batean egur deskonposatzaile onddoz jota zegoela.
. Ez dut uste  berez ez bata ez bertzea heriotzaeragin diotenik, baizik eta gaixotasun hauek akaso atera ziren iadanik gaixorik zegoelako.

Intsektu xilofagoak egindako zuloak

Onddo hildako egurraren deskonposatzaileak

Azken finean,zuhaitz honek 300 urte baino gehiago zituen,bere espeziaren muga 100 urteetan dagoenean.
Imajinatzen ahal duzue 300 urteko pertson bat aurkitzea? Ez dut uste askoz itxura hobea izanen zuenik..
Irakurri dut astigarrez egiten ziren ateetatik espiritu gaixtoak ezin zirela pasa,eta umetxikiei euren hostoen zehar pasa arazten zirela urte gehiago bizitzeko.

Hala ere, lagun honen patua ez da motozerra izanen.
Mendizainak eta Ni,Aezkoako batzarkide bezala,pentsatzen dugu hobe dela bertan geratzea, eta posible bada, bertako bertze bat landatzea, kanpotik ekarri baino.

Ikusi nahiko nuke udaberrialdera bere haziren bat ea ernamuintzen den, eta modu honetan bere material genetiko bera izanen zen bertan irauten duena.Polita izanenzen bere ordezkoa landatzea, aberetikik babestuta,eta bertze 300 urte jarraitzea.

300urte oxígeno, aterpea, itzala eta elikagaia eman ondoren, eta neurezinak diren bertze gauza batzuk,gure espiritua alaitzea adibide bat izatea gauzak lasaiago egiteko,lagun bat joan zaigu. Iratiko oihana, oihana bezela irauten zuen  garai hartako zuhaitz bat
Bizitza darrai.

Ehunkako urte zituen Oriongo astigarren haziak

Iratiko 2106 ko udazkena. Hostoen kolorearen aurreikuspena.

Aurten ematen zuen hostoen erorketa aurreratuko zela. ur falta zela  udaran zehar hostoak hasi ziren idortzen eta kolorea aldatzen, batez ere lur sakonkera guttigo zegoen tokietan, eta horren ondorioz, ura pilatzeko gaitasun txikiago zuten tokietan. Babes neurria bezala, lotara lehenago joaten ziren zuhaitzak ura aurrezteko.

Erlango Urjauzian, urriak 25 ean.

Hala ere, azkenean euria heldu zen, eta nahiz eta nahikorik ez izan, hostoaren erorketa etendu egin zuten, eta udazkena oihanerat etortzen ari da bertze urtetan bezala.

Hotz haundiaren eza lortzen ari da oihanaren kolorea poliki poliki heltzea, eta oraindik toki askotan berdea da nagusi.
Baina toki altuenetan eta garbiagoak, iadanik kolore politak ditugu, eta seguraski aunitz gehigo ez du aldatuko.

 Irabiako uharkatik Irati ibaia 

 Irabiako uharkaren bazterra

Beraz, nere ustez momentuz, Aezkoako ibarrarentzat hoberena hilabetearen azken astean izanen da, edo gehienez  azaroaren 5 larunbatan,eta  igandea 6, estadistikoki azken urte hauetan normala dena.


Garaziko Iratirentzat, antzekoren bat, Iparraldeko mendi magaletan aurrerago arrautuko dugu udazkena.

Xiberu eta Zaraitzu ibarrentzat, nik uste dut aurreikuspen hauek zertxobait aurreratzen ahal direla, eta zenbait eremuetan momentu hoberean egoten ahal dira, gainontzeko Iratia baino altuera gehiago daukatelako.



kontutan hartu tenperaturak aunitz jeisten badute, edo euri edo haize haundiak baldin baditugu,hostoak lehengo eroriko direla, batez ere ipar eta toki altuenetan, eta kolorea ibarreko beheko aldeetan gehigo iraunduko duela.

Gozatu udazkenaz!

Santiagoko bidearen alde zikina.

 Santiagoko bidea  Iratiko oihanatik gertu geratzen da. Berez, Iratiko oihanarekin batera,babes bereziko eremua (BBE)  da.

aurten bisita gidatuak  Santiagoko bideko zabor bilketarekin tartekatzen ditut. Batzutan ere, Santiagoko bidea ingelesez egiten dut.

pasaden urtean frantses bidea deritzona 15 ingelesekin egin nuenean, Donibane Garazitik Logroñoraino, Ez zitzaidan iruditu horren zikina zegoenik, baina begiratzen hasten zarenean, konturatzen zara zenbat eta zenbat zaborra jendeak bota duena; Botilak, norbaitek utzi zuen zamarra, bildu ditudan bi kanpain denda,... baina batez ere zaborra gehiena komuneko papera edo paperezko mukizapiak ziren zalantzarik gabe, eta horren barne,paperezko mukizapi bustitak.

paperezko mukizapiak denboran zehar desagertzen dira, eta nahiz eta biodegradagarriak izan, biodesatseginak dira ere, banana edo madarina azalak bezala, etab...

Utzitako kanpain denda eta zaborra, Utergara heldu baino lehen. 

Magnesitas pasa ondoren (Zubiri)

Hala ere, mukizapi bustitak gogorragoak dira, eta ez dira erraz desagertzen. Saia gaitezen naturan ez uztea, mesedez.

 Bargota etaBianaren arteko pinadia

Kakatoki eta galtzonzilo batzuk adarretik zintzilikatutak.

 Lintzoainera heldu baino lehen

Era guzietako arropa arrautu dut, alkondarak, xamarrak, atorrak eta galtzaz gain, galtzerdiak, kuleroak, edo tangak ere bai, eta ezin ulertu azken hauek nola galdu edo uzten ahal diren mendian.



50  zabor poltsa inguru bete dituk (10 litrokoak) eta hori gauza haundiak kontatu gabe, kotxe gurpilak edo plastikozko bidoiak, poltsan ez nituela sartzen.

Egia da ere, herrien inguruan  erromesena ez zen zabor aunitz bildu dudala, baizik eta herriko jendearena edota  igandezalearenak eta botelloia egiteko joaten diren taldeak, kotxeak heldu ezkero.

 Bargotako gurutzetik Bianako sarreraraino bildutako zaborra

Ez dut uste  jende gehiena zikina denik, baizik eta direnak, aisa ikusten dira.
 1000 pertson garbi pasatzen ahal dira eta inork ez konturatzea hortik pasatu direnik, baina 10 zikin pasatu, eta dena zabortegi bat bihurtu.
Azkenfinean, urtero 200.000 erromes baino gehiago pasatzen badira,150 herrialdetakoak, dentikan egon behar da, toki guzitan bezala.

Ulertzen dut norbaitek pixa edo kaka bidean egin behar baldin badu, eta ez daude komunak hurbil, nonbaitean moldatu beharko dela, sasien artean, pinu baten gibelean,.. baina konziente izan dezala nola geratzen den tokia bera joan ondoren.

Gauzak ongi egin nahi badugu, hoberena lurrean zulo bat egitea da, edo dagoen bat probextea, eta gero hostoekin edo lurrarekin estali. Modu honetan zenbait egunetan deskonposatuko da.

Papera erabiltzera alternatiba gisa, Erromes guziak eramten duten ur botila erabiltzea da, eta ipurdia urakin garbitu.
Lehen denok hostoak erabiltzen genituen,baina urarena nahiago dut.

 Eremu txiki batean milaka pertson gauza bera egiten dugunean, eragina haundia du. Ez dago kulturarik munduan. zaborra gustokoa duenik, baina denok egiten dugu zaborra, gehigo edo guttiago. Bere tratamendua eta zer egiten dugun bera desagertarazteko ezberdintzen gaitu.

Zabaldu nahi dudan ideia da, zaborra bueltan eraman behar dugula, harat eraman baldin badugu, berriz eraman behar dugu zaborontzian utzi arte.

Orbaizetako armaolako 2016 ko auzolanak

Edificio de hornos

 Aezkoako bailarako turismo sektorearen auzokideak auzolanean elkartzea erabaki genuen komunalaren alde lan egiteko.Orbaizetako armaola aukeratu genuen, bertze urteetan bezala, landarediak jan ez dezala eta okerrera ez joateko.

Aunitz somatzen zen pasaden urtean moztu genuen tokietan eta non ez, azken toki hauetan metro t´erdiko sahatsak baziren zenbait kasuetan, gehi osinak, sasiak etab..

Garbitzen genuen bitartean nabariak ziren azken urte hontan eroritako harriak, eta pasaden urtean barnekaldera sarrera itxi zenean labe inguruan erori zen harri puska izan zen pisuzko arrazoia (inoiz hobe esanda)

Urtero erori berriak diren puskak han hemenka ikusten dira, izotza, euria eta landarediaren eraginez, eta orain arte hormak betirako finkatzeko  finantziatziorik ez dugu arrautu.


0'7 % kulturala deritzona, mezenasgo legearen barruan dagoen hori, aukera bat da, eta Aezkoako bailarako batzordea urtero kantitate bat aurreikustea poliki poliki hormak finkatzeko bertze bat da.

Zarrakamaldarekin garbitzen munizio patioan.

Sarrerako munizio patio

Fintzeko tailerra.

Beti bezala, Aezkoako batzordea istripu aseguru bat egin zigun, beharra zen erregaia ordaindu, eta hamaiketakoa ordaindu ere bai, Xankoi (Garralda) harakindegian erosita.
Mazelki eta txistorra gustora jan genuen, baita ardo eta sagardoa edan ere bai.

Hamaiketakoa

Hamaiketako hamabietako izan zen azkenean, eta arratsaldeko hiruretan elkarrekin bazkaltzera joan ginen. Arratsaldean bueltatu ginen eta jende gehiago etorri zen lanera ere bai. Arratsaldeko 7 ak inguruan bukatu ginen.
Legartza errekako bazterrera joateko bidea ere moldatu genuen, harrizko 22 arkupeak ikusten ahal diren tokitik.

Argazki honetan goizeko auzolaneko kideak gaude.Arratsaldekoak ez dira agertzen lanean bait nintzen eta ez nuen argazkirik atera.

Goizeko auzolan taldea, Bergarako turista bat ateratakoa.

Bukatzeko  Iturroil errekaren lurpeko pasabidearen sarrera ikusten egondu ginen.
Han Zabalza senideak, Lorentxoina gaztandegiaren jabeak,kuto bat erraldoia eta bere txerrikumeak dituzten. Euren artzai txakurra txerrikumeak ederki biltzen zituen horietako batek aldentzen zuenean.

Datorren astean berriz elkartzen bagara auzolanekin jarraitzeko, jakinaren gainean izanen zaitzute.

Oihana udaberrian, edo bizitzaren eztanda.

Basaliliak loretan apirilaren amaieran.

Duela gutti elurra joan zen, eta landareak presaka hasten dira loratzen tenperaturen igoera probexten.

Haraneko beheko lurretan pagoak  idanik hostoak atera dute, berde argia, baina lizarrak, intxaurrondoak eta aritzak, patzadez hartzen dute. Zuhaitz berak beranduago galdu zuten hostoak udazkenean,. Badakizue, ohera berandu joan,berandu altxatu (uzten ba gaituzte).


Pagadiaren loreak "prevernalak" dira; azkar joan behar dira euren funtsezko zizloa egiteko pagadien hostoen itzala hil baino lehen. Horregatik, elur pizka batekin ere, ateratzen hasten dira bere ziklo osoa hilabete t´erdietan egiteko.

Gehienak erraboilak dira, nartzisoak asturiensis, bulbocodium eta varduliensis  bezala, apirilean iadanik lorea atera zutela, nahiz eta pipirripiak (narcisus poeticus) ekainean loratzen dira,
Erraboilak dira ere anbuloak (asphodelus albus) ,Erythronium dens-canis eta bertze batzuk, basaliliak bezala(Scilla lilio- hyacinthus) goiko argazkian eta behekoak.

Basalili txuri bat.Beldurrik ez  ezberdina izatera!

Datorren 3 asteetan pagadiaren eremu zabalak lore hauekin estaliko dira, sekulako kolore polita ematen, eta atera behar den pagoaren berde argiarekin, aukera ederra izanen dugu egiten ahal ditugun argazki hoberenak egiteko.

Eguerdiko liliak ere loretan daude, ( Anémona nemorosa),Gibelbelarra (Hepática nobilis),chrysosplenium oppositifolium, edo Ereñozkia(Daphne lauréola)
Azkenean Basaliliak ordezkatutak izanen dira bertze landarengatik,oihanaren mugan agertzen direnak; Kukuprakak ( digitalis purpúrea),eta  gentzianak (acaulis, verna, pirenaica, zenbait tokietan lutea,), etab..

Azken urte honen gibelbelarrak

Daphne lauréola

Sugeartaburu

Iratze bat irekitzen

Basaliliaz gain, badira bertze gauza batzuk oihanean mugimenduan;
Ugaztunen aztarnak bistan daude non nahi : Jandako basaliliak, basurde, azeri, azkonarra,oreina, erbia, orkatzaren kakak eta arrastoak,..

Orkatz eta oreinak gustokoa dute basaliliak

Orkatzak markatzeko erabiltzen duten tokiak bitxiak dira; Arrek  pago txiki baten inguruan hostoak kentzen dute  eta igurtzen dira bere kontra, eta azala askotan kaltetua ikusten ahal da. Modu horretan gaineko arraek badakite han orkatz bat dagoela, bista, eta usainen bidez.

Orkatz baten marka

Orkatz baten adarren markak

Intsektuak ere mugitzen hasten dira, arrek jaten duten landareak ere ateratzen direlako.
Hauek noctuidae edo Erebidae, familiakoak dira, gaueko tximeletak, alegia. Megaforbio bat jaten ari dira (Adenostiles alliariae) ekaina- uztailan loratuko dena. oihanaren barrukaldean.

Txoriak ere ez dira gai isilik egoteko, eta txonta arrunten edo birigarroaren kantu errepikakorra entzuten da, edo nohizbehinkako okil ezberdinen kantuak .
Beheko argazkian ikus dezakezue holako itxura tamalgarriarekin,nola uzten duten hilda zegoen zuhaitz bat jan ondoren. Beraientzak, hau da 5 izarreko jatetxe bat,non ar ezberdinak aurkitzen dute ( ceranbizidoak, eskoliotidoak,..)era askotako menua espezie bakoitzarendako egokia. Garrapoa ere hemen zerbait mokokatzera dator.(inoiz hobe errana..)

Okilen janari  markak enborrean.

Okil gibelnabarra lurretik jaten.

Argazkian agertzen den Okil gibelnabarraren emea jaten eta hostoetan arakatzen egondu zen 10 minutu inguruan. Duela bi aste atera nuen, ornitologo batekin bisita gidatua egin genuenean
 Urrundik ikusten da aunitz ez bait ginen hurbildu, ez ikaratzeko. Berez, teleskopioarekin begiratzen genuen bitartean ,han ginela ez zen ezta konturatu ere egin .
Beno, hau da ordu t´erdi inguruan ikusi nuena, eta zuen interesekoa izaten ahal zela iruditu zitzaidala.

Piriioko ibar txiki batean bizitzea, gauza txarrak baditu, baina bere alde onak ere badauzka; adibidez holako tokietan etxetik 5 minutuetan egotea.


Hona hemen azken argazkia, bertze ugaztun batena;nerea, saitatzen naizela oihanean arrastorik ez uztea, bakarrik zuen emozioetan.

Gustokoa izanen bazenu holako tokiak ezagutzea, hau da nere helbidea: itarinatura@itarinatura.com

Maiatzak 16

Atzo goizean lainoa izan genuen oihanean. Pagoen hosto guziak iadanik atera dira, eta itzala ederra egiten dute. Horregatik basalilien denbora pasatzen ari da eta Hartz baratxuriaren lorea azkar aterako da.
Edozein momentuan Basajauna urrunean agertuko zela ematen zuen...

Hartz baratxuri (Allium ursinum)

Gentiana acaulis